Giriş
Hindistan’daki Müslüman topluluklar, ülkenin çok katmanlı toplumsal yapısına önemli katkılar sunmaktadır. Bu toplulukların dinî kimlikleri, yalnızca inanç temelli bir mensubiyetle sınırlı kalmamakta; aynı zamanda toplumsal yaşam, tarihsel miras ve siyasal katılım gibi çeşitli alanlarda da belirleyici bir rol oynamaktadır. Günümüzde farklı bölgelerde farklı eğilimlere sahip bu gruplar, ortak bir Müslüman kimliği etrafında şekillenen dinamiklerle varlıklarını sürdürmektedir. Bu bağlamda, Hindistan’daki Müslümanların güncel durumu, mezhepsel yapıları ve kültürel etkileşimlerine odaklanmak; yalnızca bu toplulukların özgün gelişimini değil, aynı zamanda Hint alt-kıtasının sosyal dokusunu ve tarihsel sürekliliğini anlamak açısından da önemli bir bakış açısı sunmaktadır.
Tarihsel Miras
İslam’ın Hint alt-kıtasındaki varlığı, çok boyutlu ve uzun bir tarihsel sürece dayanmaktadır. İslam’ın alt-kıta ile teması, 7. yüzyılın sonları ile 8. yüzyılın başlarına kadar uzanmaktadır. Arap tüccarlar, Hindistan’ın güney batı kıyılarında yer alan Malabar ve Konkan bölgelerine ulaşarak, özellikle Kerala gibi stratejik konumlarda Müslüman yerleşim alanları kurmuşlardır. Bu bölgeler, Müslüman denizciler için Endonezya’ya uzanan ticaret yolları üzerinde önemli duraklar olmuş; İslam doğal şekilde yayılmış ve yerel kültürel yapılarla etkileşim içinde gelişmiştir.[1]
İslam’ın Hint alt-kıtasıyla ilk karşılaşması, Hz. Ömer döneminde Ebû Musa el-Eş’arî komutasındaki İslam ordusunun Hindistan’ın batısında –bugünkü Pakistan- yer alan Sind’e yaptığı seferle (15/636) gerçekleşmiştir. Düzenli Hint seferleri ise Emevi hanedanından Velid b. Abdülmelik zamanında Irak Valisi Haccâc tarafından gönderilen Muhammed b. Kasım b. es-Sakafî tarafından gerçekleştirilmiştir. Es-Sakafî döneminde Sind’e ilk kez girilmiştir (93/711). Bu dönemde bölgede kalıcı bir siyasî yapı kurulmamış olsa da, İslamlaşma sürecinin ilk adımları atılmış ve bu süreç, daha sonra ortaya çıkan Gazneliler, Gurlular ve Delhi Sultanlığı gibi Müslüman yönetimlere zemin hazırlamıştır. Delhi Sultanlığı (1206–1526) ve Babür İmparatorluğu (1526–1857) dönemlerinde İslam, yalnızca bir inanç sistemi olarak değil, aynı zamanda yönetim anlayışının bir parçası olarak benimsenmiş; camiler, medreseler gibi kurumlar aracılığıyla dinî, toplumsal ve idari alanlarda etkili olmuştur. 18. yüzyıldan itibaren Babür hâkimiyetinin zayıflaması ve İngiliz Doğu Hindistan Şirketi’nin güç kazanmasıyla birlikte Müslümanların siyasî yapıları çözülmeye başlasa da, İslam sosyal kurumlar aracılığıyla toplumsal etkisini sürdürmüş; bu süreçte bir kimlik unsuru olarak öne çıkmış ve karşılaşılan baskılar karşısında bir dayanışma kaynağı haline gelmiştir.[2]
İslam ve Yerel Kültürün Buluşması
Hindistan’da İslam, özellikle tasavvuf aracılığıyla kast sistemine dayalı Hindu toplum yapısında eşitlik, sosyal adalet ve bireysel manevi arınma gibi temaları öne çıkararak geniş halk kesimlerine ulaşmıştır. Tasavvufun mistik yönü, yerel inanç sistemleriyle ortak düşünsel zeminlerde buluşmuş, yerel kültürlerle yoğun bir etkileşim içinde gelişmiş ve bu süreçte senkretik (melez) bir dinî-kültürel yapı ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda İslam, Arap Yarımadası’ndaki klasik ve kitabî formundan farklılaşarak, Hindistan’ın çok kültürlü ve çok dilli yapısı içerisinde yerelleşmiş bir karakter kazanmış; bu durum da İslam’ın toplumsal düzeyde benimsenmesini kolaylaştırmıştır. Sufi dergâhları yalnızca dinî merkezler olarak değil, aynı zamanda toplumsal dayanışma ve kültürel etkileşim mekânları olarak önemli roller üstlenmiştir. Çiştiyye, Sühreverdiyye, Nakşibendiyye ve Kâdiriyye gibi tarikatlar, dinî esasları yerel dillere uyarlayıp sosyal eşitlik vurgusu yaparak özellikle alt kastlara mensup gruplar ve kadınlar arasında etkili olmuş; bu etkileşim, İslam’ın Hint alt-kıtasında toplumsal yapıya entegre olmasında belirgin şekilde etkili olmuştur. 19. yüzyılda alt-kıtada etkisini artıran tecdid hareketleriyle birlikte İslam’ı özüne döndürme çabaları, 20. yüzyılda ise küresel ölçekte yaygınlaşan İslamcılık akımları, bölgede yerel geleneklerden uzaklaşan ve daha evrensel, standartlaştırılmış dinî anlayışları benimseyen yeni toplulukların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.[3]
Modern Dönemde Hint-Müslüman Kimliği
20. yüzyılda Hindistan’daki Müslüman kimliği, sömürge düzeninin dönüşümü, modernleşme çabaları ve siyasal temsil mücadeleleri ekseninde gelişmiştir. Babür İmparatorluğu’nun çöküşü ve Britanya yönetiminin tesis edilmesiyle birlikte, Müslüman elitlerin siyasî ve idarî gücü büyük ölçüde zayıflamış; buna karşılık toplumsal ve dinî alanlarda yeni roller üstlenmek durumunda kalmışlardır. Bu dönüşüm, hukuk alanında da kendini göstermiştir. Hanefi fıkhına dayalı geleneksel hukuk uygulamaları, İngiliz hukuk sistemiyle birleşerek “Anglo‑Muhammadan Law” adı verilen melez bir yapıya dönüşmüştür. Bu sistemde, Müslümanlar yalnızca evlilik, miras ve boşanma gibi kişisel hukuk alanlarında söz sahibi olabilmişlerdir. İngiliz yargıçlar, bu tür davalarda karar verirken Babür Şahı II. Evrengzib döneminde bir araya getirilen el-Fetâva’l-Hindiyye’[4] gibi İslam hukuk metinlerini temel almış, ancak bu metinleri seküler bir bakış açısıyla yorumlamışlardır. Mahkemelerde yer alan dinî fetva yetkisine hâiz müftîler de bu sürece rehberlik etmiştir. Böylelikle İslam hukukuyla İngiliz ortak hukukunun harmanlandığı özgün bir sistem ortaya çıkmıştır. Siyasal düzlemde ise Monley-Minto Reformları olarak bilinen Indian Councils Act of 1909 yasası ile Müslümanlara ayrı seçmen statüsü verilmiş; bu yasa ile örtük olarak Müslümanların Hindu topluluklardan ayrılması amaçlansa da bu durum Müslümanların ortak kimlik bilinçlerini pekiştirmiştir.[5]
Müslüman kimlik bu dönemde hem dönemin sorunlarına Batılı yöntemlerle çözüm arayan modernist reformcular hem de gelenekten beslenen yaklaşımlar sunan muhafazakâr-gelenekçi çevreler tarafından şekillendirilmiştir. Seyyid Ahmed Han’ın önderliğinde ortaya çıkan Aligarh Hareketi, modern Batı tarzı eğitimi savunarak Müslüman orta sınıfın entelektüel yapısını dönüştürmüş ve Muhammadan Anglo-Oriental College (Âligarh Koleji) gibi kurumlar aracılığıyla bu süreci kurumsallaştırmıştır. Buna karşılık, Diyûbendî geleneğin temsilcisi olan Diyûbend Dârülulûmu, Batılı etkileri ve Hindu kültürel unsurlarının İslam anlayışları üzerindeki etkisini reddederek, Kur’an ve Sünnet merkezli geleneksel İslamî eğitimin sürdürülmesini savunmuş; ayrıca İslam hukukunun özerkliğini koruma yönünde çaba göstermiştir. Birelvîlik ise, sufi uygulamaları ve evliya kültüne bağlılığıyla yenilikçi eğilimlere karşı geleneksel kimliğini devam ettirmiştir. 1919’da kurulan Hint Ulemâ Cemiyeti, Osmanlı Hilafeti’ni desteklemiş ve Hindistan’ın bölünmesine karşı çıkarak Müslümanların birleşik Hindistan’da varlık göstermesi gerektiğini savunmuştur. Siyasal alanda önce Britanya hükümetinin desteğiyle kurulup Britanya yönetimini destekleyen ancak sonrasında Müslümanlar müstakil özerklik talebine yönelen All-India Muslim League gibi yapılar, Müslüman kimliğini örgütleyen etkili platformlara dönüşmüş; 1937 ve 1946 seçimlerinde Hindu çoğunluğun desteklediği Indian National Congress Party’sinin seçimlerdeki üstünlüğü Müslümanların siyasal sistemdeki etkisini zayıflatmış ve bu durum, bağımsız bir devlet talebini güçlendirmiştir. 1947 yılında Hindistan’ın bölünüp Pakistan’ın kurulmasıyla bu talep somut bir karşılık bulmuştur.[6]
Günümüz Müslümanları
Hindistan’daki Müslüman topluluklar, tarihsel miraslarının devamı niteliğinde, günümüzde hem sayıca fazla hem de mezhepsel ve kültürel açıdan son derece çeşitli bir görünüm arz etmektedir. 2023 tahminlerine göre yaklaşık 200 milyonluk Müslüman nüfus, Hindistan genel nüfusunun yaklaşık %14’ünü oluşturarak, ülkeyi dünya üzerindeki en kalabalık Müslüman topluluklardan biri haline getirmektedir. Ancak bu büyük sayısal varlıklarına rağmen, Müslümanlar ülkede azınlık konumundadırlar. Öte yandan, Hindistan’daki Müslümanlar dilsel, kültürel, mezhepsel bakımdan çok farklı bir kimliklere sahip bir topluluk özelliği göstermektedir.[7]
Görsel 1:Yeni Delhi’de Cuma Mescidi
Kaynak: Facts and Details
Hindistan’daki Müslümanlar, dinî kimliklerini ortak inançlar üzerinden paylaşsalar da, konuşulan diller açısından büyük bir çeşitlilik göstermektedir. Hint Müslümanları, yaşadıkları bölgelere göre farklı yerel dillere sahiptirler. Urduca, Hintçe, Bengalce ve Tamilce gibi diller Müslüman topluluklar arasında yaygındır. Bu dilsel çeşitlilik, hem günlük hem de dinî yaşamı bölgesel bağlamda şekillendirmektedir. Bütün bu farklılıklarına rağmen Kur’an-ı Kerim’in dili olarak Arapça Hint Müslümanları açısından ortak özelliğini korumaktadır.[8]
Dilsel çeşitliliğin yanı sıra, Hindistan’daki Müslüman topluluklar mezhepsel açıdan da dikkat çekici bir çeşitliliğe sahiptir. Mezhepsel dağılım açısından Hindistan’daki Müslümanların büyük çoğunluğunu Sünnî topluluklar oluşturmaktadır. Sünnî toplulukların büyük bir kısmı ise Hanefi geleneği benimsemiştir. Özellikle Kuzey Hindistan’da, Uttar Pradesh, Bihar, West Bengal gibi eyaletlerde Hanefilik genel olarak yaygın olmakla birlikte, Hanefi gelenek içerisinde de bölgesel olarak farklı eğilimler söz konusudur. Özellikle Birelvî ve Diyûbendî gelenekleri, Sünnî-Hanefi kimliğin başlıca iki yorumu olarak öne çıkmaktadır.
Alt-kıtada Şafiî gelenek özellikle ülkenin güney eyaletlerinde önemli bir temsiliyete sahiptir. İslam’la Şafiîlik üzerinden tanışan bu topluluklar, bilhassa Kerala, Tamil Nadu, Karnataka ve Andhra Pradesh gibi bölgelerde yoğunluk göstermektedir. Bu coğrafî yayılım, söz konusu geleneğin dinî ve mezhebî pratikler açısından kendine özgü bir yapı geliştirmesine yol açmıştır. Güney Hindistan’daki Müslüman nüfusun yaklaşık %60–80’inin Şafiî mezhebine bağlı olduğu tahmin edilmektedir. İç kesimlerde ise alt-kıtanın kuzeyi ile uyumlu olarak Hanefi gelenek görülebilmektedir.
Özellikle Kerala eyaletinde, Müslümanlar eyalet nüfusunun yaklaşık %26,6’sını oluşturmaktadır. Kerala’daki Şafiî topluluklar, ciddi sayıdaki nüfuslarıyla çeşitli kurumsal yapılara da sahiptirler. En köklü dini yapıları arasında Samastha Kerala Cemiyetu’l-Ulama (1926) ve Dakshina Kerala Cemiyetu’l Ulama (1955) yer almaktadır. Kerala eyaletinde, Şafiî topluluklar dışında Selefiliği benimseyen İslamcı gruplar da mevcut olup dinî söylemlerinde daha reformist bir yaklaşımı benimsemektedir.[9]
Şiî Müslümanlar ülkedeki toplam Müslüman nüfusun %10–15’ini oluşturmaktadır. En yaygın Şiî topluluk İmamiyye Şiası olup Lucknow, Hyderabad, Murshidabad gibi şehirlerde yoğunlaşmıştır. Hindistan, İran’dan sonra en kalabalık Şiî nüfusa sahip ülkelerden biridir. İmamiyye Şiası mensupları, dinî törenler, vakıflar ve yerel dinî liderlikleri aracılığıyla kendi dinî yapılarını sürdürmekte ve Müslüman toplum içerisinde örgütlü bir varlık göstermektedir.[10]
İmamî Şiî toplulukların yanı sıra İsmâilî topluluklar, özellikle Dâvûdî Bohrâlar ve Hocalar (Khodjas) toplulukları aracılığıyla öne çıkmaktadır. Bu yapılar, örgütlü dinî yapıları ve güçlü cemaat organizasyonlarıyla dikkat çekerken, Güney Asya bağlamında genellikle eğitimli, ticaret odaklı bir seçkin sınıf olarak konumlanmışlardır. Hem kültürel hem sosyal alanda etkin faaliyetler yürüten bu gruplar, özellikle Gujarat ve Maharashtra bölgelerinde yoğunlaşmışlardır.
Daha küçük ama dikkat çekici bir grup ise, 1889 yılında Hindistan’da kurulan Ahmediyye Cemaati’dir. Sayıları 60.000 ile 500 bin arasında tahmin edilen bu topluluk, Rajasthan, Odisha, Haryana, Bihar, Delhi ve Uttar Pradesh gibi bölgelerde dağınık şekilde yaşamaktadır. Ahmediyye Cemaati, devam eden nübüvvet anlayışı nedeniyle İslam dünyasında tartışmalı bir konumda yer alsa da Hindistan’da devlet tarafından resmî olarak Müslüman bir topluluk olarak tanınmaktadır.
Hint Müslümanları, dinî gelenek farklılıklarının yanı sıra sosyo-kültürel bakımdan da önemli çeşitlilikler göstermektedir. İslâm’ın eşitlik ilkesine rağmen, bazı Müslüman topluluklar arasında kast benzeri sosyal tabakalaşmanın izleri görülebilmektedir. Bu yapı keskin hatları olmamakla birlikte soylu kabul edilen eşref (Arap, Türk, İran kökenliler) ve bu kastın altında yer alan ajlaf ve arzal toplulukları şeklinde ayrılmaktadır. Özellikle kuzey eyaletlerde daha fazla görülen bu sınıflar arasında topluluk içi evlilik, meslekî miras (belirli mesleklerin belirli gruplarca sürdürülmesi) ve toplumsal hiyerarşi gibi uygulamalar yaygındır. Bu durum, Hint Müslüman kimliğinin homojen bir yapıdan oluşmadığını ve Hint kast sisteminden etkilendiğini göstermektedir.[11]
Özetle, bugünkü Hindistan Müslümanları yalnızca mezhepsel açıdan değil, aynı zamanda sosyal, coğrafî ve kültürel açılardan da önemli farklılıklar göstermektedir. Ülkenin Uttar Pradesh, Bihar ve West Bengal gibi kuzey ve doğu eyaletlerinde yoğun bir Müslüman nüfus yaşamaktadır. Sünnî topluluklar ülkenin hemen her bölgesinde yaygın olarak bulunmakla birlikte, Şiî ve İsmâilî topluluklar da belirli bölgelerde daha sınırlı varlık göstermektedir. Ayrıca günümüzde sûfî yapılar da faaliyetlerini zaviye, dergâhlar ve dijital platformlar üzerinden sürdürmektedirler. Tüm bu mezhepsel ve coğrafî çeşitliliğin yanı sıra, topluluk içindeki sosyal tabakalaşma da Müslüman kimliğinin çok boyutlu doğasını yansıtmaktadır. Bu çeşitlilik, Hint alt kıtasındaki Müslüman kimliğinin yalnızca tarihsel olarak değil, günümüzde de canlı, dinamik ve heterojen bir yapıya sahip olduğunu ortaya koymaktadır.
Günümüz Hindistan’ında Müslümanların Siyasal Temsili ve Siyasi Dinamikleri
Günümüz Hindistan’ında Müslüman topluluğun siyasal yapıya entegrasyonu hem tarihsel miras hem de çağdaş siyasal atmosferin etkisiyle çok katmanlı ve karmaşık bir yapı arz etmektedir. 1947’deki Hindistan-Pakistan bölünmesiyle birlikte birçok Müslüman siyasal elitin Pakistan’a göç etmesi, Hindistan’da kalan Müslümanların siyasal temsiliyetini ciddi biçimde zayıflatmıştır. Bu durum, Müslüman topluluğun siyasal süreçlerde uzun vadeli dışlanmışlık hissi geliştirmesine ve topluluk içi konumlarını daha savunmacı bir eksende inşa etmelerine neden olmuştur. Özellikle kimliğin merkeze alındığı, siyasî kutuplaşmaların yoğunlaştığı dönemlerde, Müslüman topluluklar ülkenin karar alma mekanizmalarında yeterince temsil edilememiş; bu da siyasi süreçlere katılımlarının sınırlanmasına ve siyasal etkilerinin görece azalmasına yol açmıştır.
Hindistan’da günümüzde Müslümanların siyasal temsiliyet düzeyi, ülke nüfusundaki oranlarına kıyasla belirgin şekilde düşüktür. Müslümanlar Hindistan nüfusunun yaklaşık %14,2’sini oluştursa da, 2024 itibarıyla Hindistan’ın alt meclisi olan Lok Sabha’da yalnızca 24 Müslüman milletvekili bulunmaktadır. Bu sayı, yalnızca %4,42’lik bir temsiliyete işaret etmektedir. Eyalet meclislerinde ise 4.123 milletvekilinden sadece 296’sı Müslümandır; bu da yaklaşık %7,18 oranında temsil anlamına gelmektedir. Ülkenin üst meclisi olan Rajya Sabha’da ise bu oran yaklaşık %7 civarındadır. Önceki dönemlerde %11–12 seviyelerinde olan bu oran, son yıllarda belirgin şekilde gerilemiştir. Bu düşüşte, Hindu-milliyetçi bir geleneği benimseyen ve ülkeyi yöneten Hindistan Halk Partisi’nin (Bharatiya Janata Party – BJP) artan etkisi önemli rol oynamaktadır.[12]
Grafik 1: Müslümanların 1952 Yılından Günümüze Kadar Hindistan Meclisindeki Temsil Oranları
Kaynak: Factly
Müslümanların siyasi temsiliyeti büyük oranda bölgesel ve kimlik temelli siyasi partiler aracılığıyla gerçekleşmektedir. Özellikle Hindistan Tüm Müslümanlar Birliği Meclisi (All India Majlis-e-Ittehadul Muslimeen – AIMIM), Telangana eyaletinin başkenti Hyderabad merkezli olarak güçlü bir siyasi taban oluşturmuştur. Bu siyasi yapı, yalnızca Müslümanları değil, toplumsal ve ekonomik olarak sistemin dışında bırakılmış diğer grupları da temsil etme iddiasındadır. AIMIM dışında en etkili Müslüman siyasî aktörlerden biri olan Hindistan Müslüman Birliği Partisi (Indian Union Muslim League – IUML), Kerala eyaletinde etkili olup, Birleşik Demokratik Cephe (United Democratic Front – UDF) içerisinde önemli bir koalisyon ortağıdır. Ayrıca Cemâat-i İslâmî Hind’in siyasî kolu olan Refah Partisi (Welfare Party) de Kerala ve Karnataka gibi güney eyaletlerinde zaman zaman UDF ve Sol Demokratik Cephe (Left Democratic Front – LDF) ile stratejik işbirlikleri yapmaktadır.[13]
Öte yandan, Hindistan Ulusal Kongresi (Indian National Congress – INC), Hindistan Trinamool Kongresi (Trinamool Congress – TMC), Rashtriya Janata Dal (RJD) ve Samajwadi Partisi (SP) gibi seküler ana akım partiler, Müslüman milletvekili adaylarına listelerinde yer vererek ülkedeki siyasal temsiliyeti genişletmeye çalışmaktadırlar. 2024 itibarıyla Lok Sabha’daki 24 Müslüman vekilin 21’i bu tür partilerin listelerinden meclise girmiştir. Ancak, iktidardaki BJP’nin mecliste hiçbir Müslüman milletvekili bulunmaması, Hindistan siyasetinde artan dinî kutuplaşmanın açık bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir.
Sonuç olarak, Hindistan’daki Müslümanların siyasî temsiliyeti çok boyutlu bir yapıya sahiptir. Müslümanlar, farklı düzeylerde temsil olanağı bulsalar da, artan milliyetçilik ve kurumsal ayrımcılık gibi nedenlerle demokratik süreçlere eşit katılımları gittikçe zorlaşmaktadır.
Eğitim Durumları
Hindistan’daki Müslüman toplulukların eğitim durumları, ülke ortalamasının altında seyretmektedir. Temel eğitim düzeyinde, erkek Müslümanların okuryazarlık oranı yaklaşık %63, kadınlarda ise %52 civarı arasında olup bu oranlar, ülke geneline göre düşük kalmaktadır. Yükseköğretime erişim açısından da benzer bir tablo mevcuttur. Müslümanların üniversiteye giriş oranı ulusal ortalamaya göre oldukça düşük olup %8,4 civarında seyretmektedir. Güney eyaletlerinde bu oran nispeten daha yüksek olup Telangana’da %34, Tamil Nadu’da %28, Kerala’da ise %20 civarındadır. Buna karşın, kuzey eyaletlerinde bu oran yaklaşık %7 düzeyindedir. Ülkedeki genel eğitim altyapısının yetersizliği, Müslüman nüfusun yoğunlaştığı bölgelerde okul ve yükseköğretim kurumlarının azlığıyla birleşerek bu topluluklar açısından daha belirgin bir eşitsizlik yaratmaktadır.[14]
Eğitim alanındaki bu eşitsizliklerden dolayı, medreseler hala alternatif bir eğitim modeli olarak varlıklarını sürdürmektedirler. Modern müfredata sahip bazı Müslüman okulları da mevcuttur. Örneğin Kerala’daki Muslim Educational Society, 150 okul ve 28 kolej ile 100.000’den fazla öğrenciye eğitim imkânı sunmaktadır. Bunun dışında hem dinî hem seküler içerikli eğitim veren bazı başka kurumlar da mevcuttur. Aligarh Muslim University (AMU) ise araştırma kapasitesi ve özellikle kadın eğitimi konusundaki katkılarıyla önemli bir rol oynamaktadır. Öte yandan, bazı bölgelerde medrese eğitimi siyasî tartışmaların odağı hâline gelmiş; örneğin Uttar Pradesh’te medreselerin yasaklanmasına yönelik bazı düzenlemeler gündeme taşınmıştır. Bu genel tablo, Hindistan’daki Müslümanların eğitim sisteminde yapısal eşitsizliklerle karşı karşıya olduğunu ortaya koymaktadır.[15]
Kültürel ve Toplumsal Katkıları
İslam kültürü, Hindistan’ın tarihî ve kültürel yapısında derin izler bırakmıştır. Bu etkiler en belirgin biçimde Tac Mahal ve diğer Babür dönemine ait mimari eserlerde gözlemlenmektedir. Minyatür resim, hat sanatı, mücevher işçiliği ve çeşitli el sanatları, Hindistan’da Müslümanların, Farsların ve Türklerin etkisiyle gelişmiş ve yerel sanat anlayışıyla sentezlenmiştir. Bu sentez, Hint-İslam sanatı adı verilen özgün bir kültürel mirasın doğmasına neden olmuştur. İslam’ın, özellikle tasavvufun Hint edebiyatına etkisi de oldukça güçlü olmuştur. Sûfî şairler, mistik gelenekleri hem Müslümanlar hem de Hindular arasında yaygınlaştırarak ortak bir sanat zemini oluşturmuştur.[16]
Hindistan’daki Müslüman topluluklar sadece sanat ve edebiyatla değil, bilim, siyaset, spor ve medya alanlarında da önemli katkılarda bulunmuştur. “Hindistan’ın Nükleer Bombasının Babası” olarak anılan APJ Abdul Kalam, hem bilimsel çalışmaları hem de cumhurbaşkanlığı dönemindeki kapsayıcı söylemleriyle öne çıkmıştır. Uzun yıllar Hindistan kriket takımının kaptanlığını yapan Mohammed Azharuddin, sporda Müslümanların görünürlüğünü artıran isimlerden biridir. Babür imparatorları ise yalnızca siyasal liderlikleriyle değil, şehircilik, mimari, bilim ve kültürel gelişmelere yaptıkları katkılarla Hindistan tarihinin en etkili yöneticileri arasında yer almaktadır.[17]
Müslüman sanatçılar da Hindistan’ın kültürel çeşitliliğine yön veren figürler arasında yer almıştır. A. R. Rahman, Zakir Hussain ve Mohammed Rafi gibi isimler, klasik ve popüler müzikte özgün yorumlarıyla geniş kitlelere ulaşmış, sanat aracılığıyla toplumun farklı kesimlerini bir araya getirmiştir. Bollywood sinemasında Müslüman karakterlerin temsili zaman zaman stereotiplere dayansa da, “Mughal-e-Azam” gibi yapımlar bu temsiliyete daha anlamlı ve tarihsel doğruluğa yakın bir yaklaşım sunmuştur. Özellikle Shah Rukh Khan, Aamir Khan ve Salman Khan gibi aktörler, sinemanın en etkili figürleri arasında yer alarak hem yerel hem küresel düzeyde büyük etki yaratmıştır.
Günlük yaşamda ise Müslüman kültürü, Kuzey Hindistan mutfağında belirgin bir yer edinmiştir. Fars mutfağından etkilenen biryani, kebap gibi yemekler; geleneksel giyim tarzları ve misafirperverlik anlayışı, Hindu toplum tarafından da benimsenmiştir. Bu karşılıklı kültürel alışveriş, özellikle Kuzey Hindistan’da “Ganga-Jamuni Tehzeeb” olarak adlandırılan bir kültürel sentezin doğmasına zemin hazırlamıştır. Pek çok bölgede bu sentez, yemek kültürü, gündelik yaşam pratikleri ve sanat anlayışında açıkça gözlemlenmektedir.[18]
Tüm bu tarihî ve kültürel katkıların yanı sıra, Hindistan’daki Müslümanların dinî pratikleri ve toplumsal yaşamları da özgün örneklerle zenginleşmektedir. Nitekim Müslümanların dinî yaşamları yalnızca cami merkezli ibadetlerle sınırlı kalmamakta; Ramazan ve Kurban Bayramları, Berat ve Mevlid Kandili gibi özel günler ve Muharrem ayı etkinlikleri gibi cemaatle bir araya gelinen sosyal faaliyetlerle genişlemektedir. Bu etkinlikler, dinî kimliğin yanı sıra toplumsal aidiyetin pekiştirilmesine de hizmet etmektedir. Yerel düzeyde ise bazı dinî uygulamalar farklı topluluklar arasında ortaklaşa icra edilmektedir. Örneğin Telangana’daki “Peerla Panduga” adlı Muharrem etkinliği, Şiî, Sünnî ve Hindu topluluklarının birlikte katılımıyla gerçekleşmekte ve Hindistan’daki dinî çoğulculuğun bir örneğini sunmaktadır.[19]
Müslüman Toplumun Temel Sorunları
Hindistan’daki Müslüman topluluklar, eğitim, siyasal temsil, ekonomik eşitsizlik ve sosyal dışlanma gibi çok boyutlu sorunlarla karşı karşıyadır. Eğitimde okuryazarlık oranları ülke ortalamasının altında kalmakta, yükseköğretime erişimde ciddi yapısal engeller yaşanmaktadırlar. Siyasette ise nüfusun yaklaşık %14’ünü oluşturmalarına rağmen parlamentodaki temsil oranları %4’ün altında kalmaktadır. Bu temsîliyet eksikliği, özellikle artan Hindu milliyetçiliğiyle daha belirgin hâle gelmiştir. Ayrıca işgücü piyasasında düşük ücretli sektörlerde yoğunlaşmaları, ekonomik kalkınma ve sosyal hareketlilik olanaklarını sınırlandırmaktadır. Kast benzeri hiyerarşilerle sınıfsal ayrışmaların kesiştiği yapıda, Müslümanlar hem dinî hem toplumsal düzeyde sistem tarafından dışlanmış bir görünüm sergilemektedirler.[20]
Sonuç
Hindistan’daki Müslüman topluluklar, tarihsel süreç boyunca sadece bir inanç grubunu değil, aynı zamanda kültürel, siyasal ve toplumsal bir mirası temsil etmektedir. İslam’ın bu coğrafyaya gelişi, çoğu zaman yalnızca dinî yayılma olarak değerlendirilse de, gerçekte farklı geleneklerin ve yerel yapılarla etkileşimin yoğun yaşandığı çok yönlü bir dönüşüm sürecini beraberinde getirmiştir. Mezhepsel çeşitlilik, bölgesel farklılar ve tarihsel kurumsallaşma süreçleri, Hint Müslümanlarının homojen olmayan fakat ortak dinî referanslara dayalı bir yapı sergilediğini göstermektedir. Bu çalışma, söz konusu topluluğun tarihsel köklerinden güncel sosyo-kültürel yapısına kadar geniş bir yelpazede görülmesini amaçlayarak, Hint alt kıtasındaki Müslüman varlığının çok yönlü zengin yapısına bütüncül bir bakış sunmaktadır.
Doç. Dr. Halide Rumeysa Küçüköner, Dicle Üniversitesi’nde öğretim görevlisidir.
A, Fayisa C. “No Muslim Representation in Modi 3.0 Cabinet, a First in Indian History”. The New Indian Express, 10 Haziran 2024. https://www.newindianexpress.com/nation/2024/Jun/10/no-muslim-representation-in-modi-30-cabinet-a-first-in-indian-history.
Abdülhamit, Birışık. “RIZ HAN BİRELVΔ. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi, 35:61-64. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. https://islamansiklopedisi.org.tr/riza-han-birelvi.
adminlight. “The 128th Annual Convention of the Ahmadiyya Muslim Community Starts in Qadian, India”. Light of Islam (blog), 29 Aralık 2023. https://lightofislam.in/the-128th-annual-convention-of-the-ahmadiyya-muslim-community-starts-in-qadian-india/.
Ahmad, Tausif. “Politics of Recognition and Caste among Muslims: A Study of Shekhra Biradari of Bihar, India”. CASTE / A Global Journal on Social Exclusion 4, sy 1 (15 Mayıs 2023): 92-108. https://doi.org/10.26812/caste.v4i1.401.
Ahmet, Aydın. “Bâbürlüler Dönemi Bir Fetva Klasiği: El-Fetâva’l-Hindiyye”. Bilimname 52 (Şubat 2024): 225-72.
Ajay, Tomar. “Enrolment into Higher Education Among Muslims Falls, North India Lags Behind the South”. The Wire, 04 Mart 2024. https://thewire.in/education/muslim-higher-education-enrolment-southern-states-outperform-hindi-heartland-says-study.
Akhatar, Jawed. “Ganga-JamuniTahzeeb and Multicultural Space: Exploring the Identity of Muslims of Eastern Uttar Pradesh (Purvanchal)”. IOSR Journal of Humanities And Social Science (IOSR-JHSS) 26, sy 9 (Eylül 2021): 50-53.
Akshay Kumar Appani. “78 Muslim Candidates Contested in the 2024 Lok Sabha Elections from Major Parties and 24 Were Elected as MPs”. FACTLY, 10 Haziran 2024. https://factly.in/78-muslim-candidates-contested-in-the-2024-lok-sabha-elections-from-major-parties-and-24-were-elected-as-mps/.
Ameer Ali. “Muslims in Harmony and Conflict in Plural Sri Lanka: A Historical Summary from a Religio-economic and Political Perspective”. Journal of Muslim Minority Affairs 34, sy 3 (2014): 227-42.
Anisur, Rahman. “Islamic Law and The Colonial Encounter on the Discourse of ‘Muhammedan Law’ in British India”. Stamford Journal of Law, sy 3 (Temmuz 2012): 131-50.
“A.P.J. Abdul Kalam | Biography, History, Career, Books, Awards, & Facts | Britannica”, 13 Mayıs 2025. https://www.britannica.com/biography/A-P-J-Abdul-Kalam.
Arnimesh, Shanker. “NDA in 18th Lok Sabha Is ‘Minority-Mukt’ with No Muslim, Christian or Sikh MPs”. ThePrint, 09 Haziran 2024. https://theprint.in/politics/nda-in-18th-lok-sabha-is-minority-mukt-with-no-muslim-christian-or-sikh-mps/2123008/.
Aslan, Ruveyha. “Bâtıni Dini Yapılanmalarda Sosyal Tabakalar”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2024.
Birışık, Abdülhamit. “Hint altkıtasında İslâm Araştırmalarının Dünü Bugünü: Kurumlar, ilmî faaliyetler, şahıslar, eserler”. DİVAN İlmi Araştırmalar Dergisi, sy 17 (2004): 1-62.
Bodine, Jamie. “Institutionalizing Colonial Identity: A Case Study On The Indian Partition”. Master, The City University of New York, 2015.
Bokhari, Kamran. “The Long Shadow of Deobandism in South Asia”. New Lines Magazine, 23 Kasım 2021. https://newlinesmag.com/essays/the-long-shadow-of-deobandism-in-south-asia/.
Celia, Genn. “From Chishtiyya Diaspora to Transnational Sufi Movement”, 11, 2006.
Correspondent, D. C. “Dakshina Kerala Jamiyyathul Ulama to Hold Rally against Uniform Civil Code | Dakshina Kerala Jamiyyathul Ulama to Hold Rally against Uniform Civil Code”, 24 Ocak 2017. https://www.deccanchronicle.com/nation/in-other-news/240117/dakshina-kerala-jamiyyathul-ulama-to-hold-rally-against-uniform-civil-code.html.
Deshabhimani. “Nilambur Exposed Congress’s Alliance with Both Majority and Minority Communal Forces”. Erişim 04 Temmuz 2025. https://www.deshabhimani.com/deshabhimani-english-/opinion-05801/congresss-alliance-with-both-majority-and-minority-communal-forces-32858.
ESPNcricinfo. “What Azhar Did for Muslims”. Erişim 05 Temmuz 2025. https://www.espncricinfo.com/story/what-azhar-did-for-muslims-616275.
“Estimated Percentage Range of Shia by Country”. Pew Forum on Religion & Public Life / Mapping the Global Muslim Population. Pew Research Center, Ekim 2009. www.pewforum.org.
FACTLY. “78 Muslim Candidates Contested in the 2024 Lok Sabha Elections from Major Parties and 24 Were Elected as MPs”, 10 Haziran 2024. https://factly.in/78-muslim-candidates-contested-in-the-2024-lok-sabha-elections-from-major-parties-and-24-were-elected-as-mps/.
Faslan, Mohamed, ve Nadine Vanniasinkam. Fracturing Community: Intra-Group Relations among the Muslims of Sri Lanka. ICES Research Papers. Colombo: International Centre for Ethnic Studies, 2015.
Hays, Jeffrey. “MUSLIMS IN INDIA | Facts and Details”. Erişim 04 Temmuz 2025. https://factsanddetails.com/india/Religion_Caste_Folk_Beliefs_Death/sub7_2e/entry-4232.html.
———. “MUSLIMS IN INDIA | Facts and Details”. Erişim 05 Temmuz 2025. https://factsanddetails.com/india/Religion_Caste_Folk_Beliefs_Death/sub7_2e/entry-4232.html.
Hüseyin Gazi, Yurdaydın. İslam Tarihi Dersleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
Islam, Monirul. “Socio-Economy and Educational Status of Muslims in India : An Overview”. ALOCHANA JOURNAL 13, sy 7 (2024): 439-45.
Jaseena, C. “Origin, Development And Impact Of The Madrasa Movement In Kerala”. International Journal of Multidisciplinary Educational Research 11, sy 12 (1) (Aralık 2022): 100-104.
Joshi, A.P., Srinivas M. D., ve Bajaj J., K.,. “An Illustrated Presentation on Religious Demography of India Updated up to 2001”. New Delhi: Center For Policy Studies, 2005.
Karadaş Cağfer. “Hint Alt Kıtası İslam Düşüncesinin Tarihi Gelişimine Dair Genel Çerçeve”. İçinde Hayatı, Kişiliği ve Düşünceleri ile Muhammed Hamidullah Sempozyumu 18-19 Kasım 2005, 17-41. Bursa İl Müftülüğü: Bursa, 2007.
KG, Shibimol. “Kerala Ruling Party Slams Opposition for ‘Communal’ Welfare Party Alliance”. India Today, 10 Haziran 2025. https://www.indiatoday.in/india/kerala/story/kerala-cpim-attacks-udf-over-jamaat-linked-welfare-party-support-in-nilambur-bypolls-defends-pdp-alliance-congress-cries-hypocrisy-2738636-2025-06-10.
Khalideen K. M. H. “Islamic Civilization in South Asia: Islam in Sri Lanka”. İçinde Proceedings of the International Symposium on Islamic Civilisation in South Asia, 89-103. İstanbul: 2013, 2008.
“Khojas – KhojaPedia”. Erişim 04 Temmuz 2025. https://khojapedia.com/wiki/index.php?title=Khojas&.
Konukçu, Enver. “Bâbürlüler”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 4:400-404. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Kramer, Stephanie. “Religious Composition of India”. Pew Research Center, 21 Eylül 2021. https://www.pewresearch.org/religion/2021/09/21/religious-composition-of-india/.
Mahender, Adepu. “Muharram Is Hindu Festival Here”, 21 Eylül 2018. https://www.thehansindia.com/posts/index/Telangana/2018-09-21/Muharram-is-hindu-festival-here/413404.
Mc Gilvray Dennis, ve Raheem Mirak. “Origins of Sri Lankan Muslims and Varieties of Muslim Identity”. İçinde The Sri Lanka Reader: History, Culture, Politics, editör John Holt, 410-19. Durham and London: Duke University Press, 2011.
Michael, R. Anderson. “Islamic Law and the Colonial Encounter in British India | Women Reclaiming and Redefining Cultures”. İçinde Women Living Under Muslim Laws, 24. WLUML Occasional Paper 7. Grabels, France, 1996. https://wrrc.wluml.org/node/5627.
Momin, A. R. “Muslim Caste: Theory and Practice”. Editör Imtiaz Ahmad. Economic and Political Weekly 10, sy 14 (1975): 580-82.
“Muslim League | All-India Muslim League, Political Party | Britannica”. Erişim 04 Temmuz 2025. https://www.britannica.com/topic/Muslim-League.
Özcan, Azmi. “Dârülulûm”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 8:553-55. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Özel, Ahmet. “el-Âlemgîriyye”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2:365-66. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
“Peerla Panduga – Festival Celebrated In Telangana Region| Kerala Tour Operator”. Erişim 05 Temmuz 2025. https://www.keralatoursoperatorindia.com/peerla-panduga-festival.html.
Rahman, Fazlur. “The Significance of 1945-1946 Elections in the Creation of Pakistan”. Pakistan Journal of History & Culture, 2008, Vol 29, Issue 2, P92 29, sy 2 (2008): 167-87.
Saima, Riyaz. “Portrayal Of Muslims In Bollywood Pre And Post 9/11”. Ilkogretim Online – Elementary Education 20 (2021): 8979-9008.
Samanth, Subramanian. “When the Hindu Right Came for Bollywood | The New Yorker”, 10 Ekim 2022. https://www.newyorker.com/magazine/2022/10/17/when-the-hindu-right-came-for-bollywood.
Shaik, Nyamath Hussain. “Contesting Legitimacies, Collective Memories: A Case Study of Peerla Panduga Celebrations from a South Indian Village”. Isaconf, 2025. https://isaconf.confex.com/isaconf/forum2025/webprogram/Paper158512.html.
Sharma, Saurabh, Krishna N. Das, ve Krishna N. Das. “India Court Effectively Bans Madrasas in Big State before Election”. Reuters, 23 Mart 2024, blm. India. https://www.reuters.com/world/india/india-court-effectively-bans-madrasas-big-state-before-election-2024-03-23/.
Sheikh, Saaliq, ve Pathi Krutika. “India’s Muslims Underrepresented”. AP, 15 Mayıs 2024. https://interactives.ap.org/embeds/wZD5o/6/.
Teja, Charan. “How the Sufi Dargah Culture Is an Embodiment of Communal Harmony in Telangana”. The News Minute, 22 Ocak 2021. https://www.thenewsminute.com/telangana/how-sufi-dargah-culture-embodiment-communal-harmony-telangana-141994.
“The Hindu : Kerala / Kozhikode News : Contribution of MES in educating Muslims hailed”. Erişim 04 Temmuz 2025. https://web.archive.org/web/20121104040640/http://www.hindu.com/2007/07/03/stories/2007070353340300.htm.
“The Hindu : Kerala / Thiruvananthapuram News : Muslim Educational Society offers formula for admissions”, 04 Aralık 2007. https://web.archive.org/web/20071204160949/http://www.hindu.com/2006/08/04/stories/2006080406510500.htm.
The Indian Express. “Muslim Representation in New Lok Sabha: 24 MPs, None from BJP-Led NDA”, 08 Haziran 2024. https://indianexpress.com/article/explained/explained-politics/muslim-representation-lok-sabha-24-mp-9378860/.
Tiwari, Shivam. “Muslim Population in India | Guru’s Ashram IAS”. Guru’s Ashram IAS, 17 Mayıs 2025. https://gurusashramias.com/muslim-population-in-india/, https://gurusashramias.com/muslim-population-in-india/.
Winter, Timothy John. İslam ve Hristiyanlık Politik-Teoloji Denemeleri. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2007.
Züleyha, Birinci. “Şiblî Nu’mânî’nin Kelâm Tarihine Bakışı”. Akademik US Artvin Çoruh Üniversitesi İlahiyat Araştırmaları Dergisi 4, sy 2 (Aralık 2020): 1-23.
[1] Khalideen K. M. H., “Islamic Civilization in South Asia: Islam in Sri Lanka”, içinde Proceedings of the International Symposium on Islamic Civilisation in South Asia (The International Symposium On Islamic Civilisation in South Asia, İstanbul: 2013, 2008), 93; Mc Gilvray Dennis ve Raheem Mirak, “Origins of Sri Lankan Muslims and Varieties of Muslim Identity”, içinde The Sri Lanka Reader: History, Culture, Politics, ed. John Holt (Durham and London: Duke University Press, 2011), 418; Ameer Ali, “Muslims in Harmony and Conflict in Plural Sri Lanka: A Historical Summary from a Religio-economic and Political Perspective”, Journal of Muslim Minority Affairs 34, sy 3 (2014): 228.
[2] Karadaş Cağfer, “Hint Alt Kıtası İslam Düşüncesinin Tarihi Gelişimine Dair Genel Çerçeve”, içinde Hayatı, Kişiliği ve Düşünceleri ile Muhammed Hamidullah Sempozyumu 18-19 Kasım 2005 (Bursa İl Müftülüğü: Bursa, 2007), 18-21; Birışık, Abdülhamit, “Hint altkıtasında İslâm Araştırmalarının Dünü Bugünü: Kurumlar, ilmî faaliyetler, şahıslar, eserler”, DİVAN İlmi Araştırmalar Dergisi, sy 17 (2004): 289-90; Joshi, A.P., Srinivas M. D., ve Bajaj J., K., “An Illustrated Presentation on Religious Demography of India Updated up to 2001” (New Delhi: Center For Policy Studies, 2005), 7; Yurdaydın Hüseyin Gazi, İslam Tarihi Dersleri (Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971), 265-80; Enver Konukçu, “Bâbürlüler”, içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1991), 402-3; Shivam Tiwari, “Muslim Population in India | Guru’s Ashram IAS”, Guru’s Ashram IAS, 17 Mayıs 2025, https://gurusashramias.com/muslim-population-in-india/, https://gurusashramias.com/muslim-population-in-india/.
[3] Winter, Timothy John, İslam ve Hristiyanlık Politik-Teoloji Denemeleri (İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2007), 177, 223; Birışık, Abdülhamit, “Hint altkıtasında İslâm Araştırmalarının Dünü Bugünü: Kurumlar, ilmî faaliyetler, şahıslar, eserler”, 1-62; Joshi, A.P., Srinivas M. D., ve Bajaj J., K., “An Illustrated Presentation on Religious Demography of India Updated up to 2001”, 7; Genn Celia, “From Chishtiyya Diaspora to Transnational Sufi Movement”, 2006, 2; Jeffrey Hays, “MUSLIMS IN INDIA | Facts and Details”, erişim 04 Temmuz 2025, https://factsanddetails.com/india/Religion_Caste_Folk_Beliefs_Death/sub7_2e/entry-4232.html.
[4] Hindistan dışında el-Fetâva’l-Hindiyye şeklinde daha fazla kullanılan eserin orijinal kullanımı el-ʿÂlemgîriyye şeklindedir. Konu hakkında detaylı bilgi için bkz. Ahmet Özel, “el-Âlemgîriyye”, içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1989); Aydın Ahmet, “Bâbürlüler Dönemi Bir Fetva Klasiği: El-Fetâva’l-Hindiyye”, Bilimname 52 (Şubat 2024): 225-72.
[5] Birinci Züleyha, “Şiblî Nu’mânî’nin Kelâm Tarihine Bakışı”, Akademik US Artvin Çoruh Üniversitesi İlahiyat Araştırmaları Dergisi 4, sy 2 (Aralık 2020): 3; R. Anderson Michael, “Islamic Law and the Colonial Encounter in British India | Women Reclaiming and Redefining Cultures”, içinde Women Living Under Muslim Laws, WLUML Occasional Paper 7 (Grabels, France, 1996), 24, https://wrrc.wluml.org/node/5627; Rahman Anisur, “Islamic Law and The Colonial Encounter on the Discourse of ‘Muhammedan Law’ in British India”, Stamford Journal of Law, sy 3 (Temmuz 2012): 142-48; Jamie Bodine, “Institutionalizing Colonial Identity: A Case Study On The Indian Partition” (Master, New York, NY, The City University of New York, 2015), 32-34, 48-50.
[6] Bodine, “Institutionalizing Colonial Identity: A Case Study On The Indian Partition”, 25-27, 42-44, 51-52; “Muslim League | All-India Muslim League, Political Party | Britannica”, erişim 04 Temmuz 2025, https://www.britannica.com/topic/Muslim-League; Fazlur Rahman, “The Significance of 1945-1946 Elections in the Creation of Pakistan”, Pakistan Journal of History & Culture, 2008, Vol 29, Issue 2, P92 29, sy 2 (2008): 168-87; Stephanie Kramer, “Religious Composition of India”, Pew Research Center, 21 Eylül 2021, https://www.pewresearch.org/religion/2021/09/21/religious-composition-of-india/; “Estimated Percentage Range of Shia by Country”, Pew Forum on Religion & Public Life / Mapping the Global Muslim Population (Pew Research Center, Ekim 2009), 40, www.pewforum.org; Azmi Özcan, “Dârülulûm”, içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1993); Birışık Abdülhamit, “RIZ HAN BİRELVΔ, içinde TDV İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 2008), https://islamansiklopedisi.org.tr/riza-han-birelvi.
[7] Tiwari, “Muslim Population in India | Guru’s Ashram IAS”.
[8] Hays, “MUSLIMS IN INDIA | Facts and Details”.
[9] C Jaseena, “Origin, Development And Impact Of The Madrasa Movement In Kerala”, International Journal of Multidisciplinary Educational Research 11, sy 12 (1) (Aralık 2022): 100-104; Mohamed Faslan ve Nadine Vanniasinkam, Fracturing Community: Intra-Group Relations among the Muslims of Sri Lanka, ICES Research Papers (Colombo: International Centre for Ethnic Studies, 2015), 17-18; D. C. Correspondent, “Dakshina Kerala Jamiyyathul Ulama to Hold Rally against Uniform Civil Code | Dakshina Kerala Jamiyyathul Ulama to Hold Rally against Uniform Civil Code”, 24 Ocak 2017, https://www.deccanchronicle.com/nation/in-other-news/240117/dakshina-kerala-jamiyyathul-ulama-to-hold-rally-against-uniform-civil-code.html.
[10] “Estimated Percentage Range of Shia by Country”.
[11] Ruveyha Aslan, “Bâtıni Dini Yapılanmalarda Sosyal Tabakalar” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2024), 18-20; A. R. Momin, “Muslim Caste: Theory and Practice”, ed. Imtiaz Ahmad, Economic and Political Weekly 10, sy 14 (1975): 580-82; Tausif Ahmad, “Politics of Recognition and Caste among Muslims: A Study of Shekhra Biradari of Bihar, India”, CASTE / A Global Journal on Social Exclusion 4, sy 1 (15 Mayıs 2023): 92-108, https://doi.org/10.26812/caste.v4i1.401.
[12] Sheikh ve Krutika; “Muslim Representation in New Lok Sabha: 24 MPs, None from BJP-Led NDA”, The Indian Express, 08 Haziran 2024, https://indianexpress.com/article/explained/explained-politics/muslim-representation-lok-sabha-24-mp-9378860/; Fayisa C. A, “No Muslim Representation in Modi 3.0 Cabinet, a First in Indian History”, The New Indian Express, 10 Haziran 2024, https://www.newindianexpress.com/nation/2024/Jun/10/no-muslim-representation-in-modi-30-cabinet-a-first-in-indian-history; “78 Muslim Candidates Contested in the 2024 Lok Sabha Elections from Major Parties and 24 Were Elected as MPs”, FACTLY, 10 Haziran 2024, https://factly.in/78-muslim-candidates-contested-in-the-2024-lok-sabha-elections-from-major-parties-and-24-were-elected-as-mps/.
[13] Shibimol KG, “Kerala Ruling Party Slams Opposition for ‘Communal’ Welfare Party Alliance”, India Today, 10 Haziran 2025, https://www.indiatoday.in/india/kerala/story/kerala-cpim-attacks-udf-over-jamaat-linked-welfare-party-support-in-nilambur-bypolls-defends-pdp-alliance-congress-cries-hypocrisy-2738636-2025-06-10; “Nilambur Exposed Congress’s Alliance with Both Majority and Minority Communal Forces”, Deshabhimani, erişim 04 Temmuz 2025, https://www.deshabhimani.com/deshabhimani-english-/opinion-05801/congresss-alliance-with-both-majority-and-minority-communal-forces-32858.
[14] Tomar Ajay, “Enrolment into Higher Education Among Muslims Falls, North India Lags Behind the South”, The Wire, 04 Mart 2024, 442-43, https://thewire.in/education/muslim-higher-education-enrolment-southern-states-outperform-hindi-heartland-says-study; Monirul Islam, “Socio-Economy and Educational Status of Muslims in India : An Overview”, ALOCHANA JOURNAL 13, sy 7 (2024): 439-45.
[15] Saurabh Sharma, Krishna N. Das, ve Krishna N. Das, “India Court Effectively Bans Madrasas in Big State before Election”, Reuters, 23 Mart 2024, blm. India, https://www.reuters.com/world/india/india-court-effectively-bans-madrasas-big-state-before-election-2024-03-23/; “The Hindu : Kerala / Thiruvananthapuram News : Muslim Educational Society offers formula for admissions”, 04 Aralık 2007, https://web.archive.org/web/20071204160949/http://www.hindu.com/2006/08/04/stories/2006080406510500.htm; “The Hindu : Kerala / Kozhikode News : Contribution of MES in educating Muslims hailed”, erişim 04 Temmuz 2025, https://web.archive.org/web/20121104040640/http://www.hindu.com/2007/07/03/stories/2007070353340300.htm.
[16] Hays, “MUSLIMS IN INDIA | Facts and Details”.
[17] Hays; “A.P.J. Abdul Kalam | Biography, History, Career, Books, Awards, & Facts | Britannica”, 13 Mayıs 2025, https://www.britannica.com/biography/A-P-J-Abdul-Kalam; “What Azhar Did for Muslims”, ESPNcricinfo, erişim 05 Temmuz 2025, https://www.espncricinfo.com/story/what-azhar-did-for-muslims-616275.
[18] Hays, “MUSLIMS IN INDIA | Facts and Details”; Jawed Akhatar, “Ganga-JamuniTahzeeb and Multicultural Space: Exploring the Identity of Muslims of Eastern Uttar Pradesh (Purvanchal)”, IOSR Journal of Humanities And Social Science (IOSR-JHSS) 26, sy 9 (Eylül 2021): 50-52; “78 Muslim Candidates Contested in the 2024 Lok Sabha Elections from Major Parties and 24 Were Elected as MPs”.
[19] “Peerla Panduga – Festival Celebrated In Telangana Region| Kerala Tour Operator”, erişim 05 Temmuz 2025, https://www.keralatoursoperatorindia.com/peerla-panduga-festival.html; Adepu Mahender, “Muharram Is Hindu Festival Here”, 21 Eylül 2018, https://www.thehansindia.com/posts/index/Telangana/2018-09-21/Muharram-is-hindu-festival-here/413404; Charan Teja, “How the Sufi Dargah Culture Is an Embodiment of Communal Harmony in Telangana”, The News Minute, 22 Ocak 2021, https://www.thenewsminute.com/telangana/how-sufi-dargah-culture-embodiment-communal-harmony-telangana-141994; Nyamath Hussain Shaik, “Contesting Legitimacies, Collective Memories: A Case Study of Peerla Panduga Celebrations from a South Indian Village” (5th ISA Forum of Sociology (6-11 July 2025), Isaconf, 2025), https://isaconf.confex.com/isaconf/forum2025/webprogram/Paper158512.html.
[20] Hays, “MUSLIMS IN INDIA | Facts and Details”.
